از جمله داستانهای حماسی – قهرمانـی آذربایجان میتوان «قاچاق نبی» را نام برد که حتی بسیاری از مردم آذربایجان، امروز با شنیـدن عنوان قـاچاق نبـی ناراحت شـده و اعــتراض میکـنند و مـدعی انـد که بـایـد او را، «قوچاق نبی» یعنی «نبی دلاور و مبارز» خواند و این امر،نشانگر عشق و علاقه مردم به قهرمان خودشان میباشد و نبی، چهرهای حقیقی و تاریخی است که در برههای از زمان توانسته است خواستههای درونی مردم علیه ظلم و جور دیکتاتورها را تأمین نماید و مردمبا ساختن داستانها،چهرهی او را با قهرمانان اساطیری خود ممزوج ساخته و در ردهی آنان قرار دادهاند.
بی تردید بر چهره واقعی نبی، مشخصههای بیشتری را اضافه کرده و سیمای ایده آل یک قهرمان مردمی بدان داده اند. در اسطورههای مردم، قهرمان مرگ نمیشناسد و در مشکل ترین و دشوارترین موقعیتها، نیروهای خارقالعاده به کمک او میشتابد و این خواسته مردم است. و مردم دوست ندارند شکست یا مرگ قهرمان خود را باور کنند. اما داستان قاچاق نبی به دلیل نزدیکی زمانش به ما، فرصت اسطوره شدن نیافته است و تنها به عملکرد خوب، قدرت تفکر و عمل او پرداخته و سطح توانمندی او را بالا دانسته اند و هنوز لباس اسطوره بدو نپوشانیدهاند
داستانهای قاچاق نبی که امروزه آشیقها با آب و تاب تمام در گوشه ـ گوشه آذربایجان با ساز و آواز خود روایت میکنند یک سیمای تاریخی است که هنرمندان مردمی بدان بال و پر داده و مایهی دلگرمی و امیدواری مردم در مبارزه با مستبدین و دیکتاتورها ساختهاند. یکصد سال پیش بود که فئودالها و زمینداران بزرگ بر جان و مال مردم مسلط بودند و دهقانان را به بیگاری و استثمار میکشیدند و همچون بردهای همراه زمین خرید و فروش میکردند. در این دوره، مبارزات مردم نیز در برابر زورگوییهای آنان اوج میگرفت و مبارزه نبی، سمبل و نمونهای برجسته از این مبارزات میباشد.
.
.
.
آردی وار....
چند روزی مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچههای روستاها و شهرها میچرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین میخواند نوید آمدن عید را میداد و پاداش خود را از مردم میگرفت.
در گذشته غوغا و ولوله کودکان و نوجوانان در پیرامون تکم چی ها جنب و جوش خاصی به این آیین میداد اما صدای نوروز و نجوای آمدنش را به نوعی میتوان از تکاپو و شور و شوق زنان برای تر و تمیز کردن خانه و خریدهای نوروزی استشمام کرد و دیگر اثری از این آیین کهن نیست و اگر باشد محدود به منطقه خاصی است.
آیین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان بین ۲ چهارشنبه پایانی سال اجرا میشود .
به کسی که تکم را می گرداند و با ان اشعار نغز و شیرن را می خواند ، "تکم چی" می گویند.تکه به معنی بز نر پیش قراول است. اگر غیر از این باشد به آن کئچی می گویند که به معنی بز است.
بو اویونون وصفینده بئله گلیپ :
اویونچولار ایکی دسته یه بؤلونرلر. بیر محدوده تعیین ائدیلیب دسته لرین بیری ایچری گیره ر و او بیریسی ائشیکده قالار. ائشیکده کی لرین بیری ، بیر قیچین ییغار و تک قیچلی آتلانا – آتلانا ( هاققیشقا ) ایچریده کی لری قووالایار و جهد ائده ر اونلاری وورسون . هر هانسینا الی ده یرسه، او گرک اویوندان چیخا. ایچریده کیلرین بیری محدوده دن ائشییه چیخارسا ، یانیب و اویوندان چیخار.هاققیشقا گئدن یورولانا کیــــمی ایچریده کی لری قاوالاییب ، ووماغا چالیشاجاق. ائله کی دوشــــــدو( آیاغین یئره قویدو ) یولداشلاری نین بیر آیریسی هاققیشقا گلر و اویون بئله لیک ادامه تاپار. ایچریده کی لرین هامیسی وورولسا، بو دفعه ائشیکده کی دسته ایچری گیره ر و او بیرسی دسته ائشیکده قالار. یوخ، حتی بیر نفر ده ایچری ده کی لردن جان قورتاریب وورولمازسا و ائشیکده کی لرین هامیسی دوشرسه، یئنه همان دسته ایچریده قالار و اویون یئنی دن باشلانار.... .
مادران در کنار لالاییهایی که برای خوابانیدن فرزندان خود زمزمه می کنند، از آوازهایی که ریتم و آهنگی شبیه لالایی دارند استفاده میکنند که به آنها نازلاما یعنی «ناز کردن و نازک کودک را کشیدن» گفته میشود.
فرق اساسی لالایی با نازلاما در آن است که نازلاما بر خلاف لالایی در موقع بیداری کودک خوانده میشود.
در واقع نازلاما نوعی قربان صدقه رفتن و ناز و نوازش مادر برای فرزند می باشد که انعکاس آرزوهای او برای سلامتی و قد کشیدن کودک خورد خود و در امان ماندن او از بلایای طبیعی و غیر طبیعی و رخت دامادی پوشیدن و از این قسم سخنان می باشد.
گاه نیز سخنان مفاخره آمیزی گفته می شود که ریشه در گوشه و زوایای روحی و روانی و عاطفی مادر دارد.
در بعضی از نازلاماها نشانه های جامعه ی مردسالار به وضوح دیده می شود، در چنین مواردی مادرانی که فرزند پسر ندارند، تصویری رشک انگیز از دختر خود ارائه می دهند تا دماغ مادران صاحب پسر را بسوزانند و آبی بر آتش بی پسری خود بپاشند.
فرق دیگر لالایی با نازلاما در تعداد مصراعهای آن میباشد. لالاییها همیشه از چهار پاره تشکیل میشوند در حالی که نازلاما از هشت، شش، پنج، چهار و یا دو پاره تشکیل میشود و از عدد ثابتی پیروی نمی کند....
.
.
.
آردی وار...