چهار چرشنبه – آب – آتش- باد و خاک ( زمین)  یعنی فلسفه «چرشنبه های آخر سال»

میدانیم که از زمانهای دور باور تورکان قام(یکتاپرست) و شامانیستی بر این بود که چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک هستند که باعث بیداری طبیعت میشوند.
تورکان آزربایجان چهار هفته قبل از عید، و به مناسبت همین چهار عنصر روزهای چرشنبه یا به “فارسی شده چهارشنبه “را برای اجرای مراسم انتخاب کرده اند.
این مراحل عبارتند از؛

۱) سوچرشنبه سی su çərşənbəsi
۲) اود چرشنبه سی od çərşənbəsi
۳) یئل چرشنبه سی yel çərşənbəsi
۴) توپراق چرشنبه سیtopraq çərşənbəsi

این چهار اصل یعنی آب، حرارت، باد و خاک لازمه بیداری طبیعت اند و اگر یکی از آنها نباشد طبیعت سرسبز نمیشود.

ََ

اولین چارشنبه را «سو چرشنبه سی» یا « چیلله قاچدی » یا « اول چرشنبه » یا «یالانچی چرشنبه» مینامند.

به باور پیشنیان روزی که خضر از آب حیات نوشید و روزی که کوراغلو از آب قوشا بولاق (قوشاچای) آب کف دار برداشت  اولین چهارشنبه است
اولین چهارشنبه آب است : آبها جریان می یابند و رودها نو میشوند .
در این روز قبل از طلوع آفتاب مردم به کنار نهر رود میروند و دست و صورت خود را شسته به همدیگر آب میزنند! آب را نشان قداست و پاکی میدانندف همچنین کوزه های قدیمی شکسته شده و کوزه های نو را از آب پر میکنند.

در نهایت ناخنهای خود راگرفته از روی آب می پرند و حین این کارها چنین میگویند؛

اوغورلوغوم دوشسون سو اوستونه

و یا:

سئل چارپار،سوچارپار/ بیرگوناه ایشلتدیم/ گَل اونو توت آپار/ سئل چارپار،سوچارپار/ گل آپار،گل آپار

مردم باور دارند که هرکسی در این روز از آب بگذرد ( آب چشمه) از او تمام خستگی های جسمی و روحی بدور خواهد بود ! 

دومین چارشنبه را نیاکان ما تحت عنوان «اود چرشنبه سیod çərşənbəsi»  نام نهاده اند
که مظهر حرارت و نور و روشنایی است.
آتش - نور و حرارت است که به طبیعت روح تازه میبخشد و
به زمین حرارت میدهد.در این روز تله ای از آتش روشن کرده و از روی آن رد میشوند برای زدودن ناپاکی از وجود انسان

" به نوعی حالت زدودن بیماری ها و ضد عفونی هوا نیز بوده است "

البته اجاق (در قدیم ( اوداق)  )سمبل خانواده نیز هست .یعنی خانوده دور آتش جمع میشوند 
عصر این چهارشنبه دختر و پسرهای جوان از روی تل آتش پریده و شعر زیر را مانند چهار شنبه ی آب میخوانند.

آتیل باتیل چرشنبه/ آینا کیمی بختیم آچیل چرشنبه/ ...






سومین چارشنبه آخر ماه فصل زمستان را پدران و مادران ما تحت عنوان «">یئل چارشنبه سی» نامگذاری کرده اند، چون در این هفته باد با آمدن خود به زمین و طبیعت زندگی و نوید بیداری میدهد. «یئل» در یک مدت کوتاه تمامی زمین را پشت سر میگذارد و زمین را به بیداری فرا میخواند.

 در بین مردم به این چهارشنبه اسامی زیر نیز اطلاق میشود

"yel çərşənbəsi", "yelli çərşənbə", "küləkli çərşənbə", "hava çərşənbəsi", "külək oyadan çərşənbə"

یئل چرشنبه سی ، یئللی چرشنبه ، کولک لی چرشنبه ، هاوا چرشنبه سی ، کولک اویادان چرشنبه

بر اساس تحقیقات بادهای سرد و  گرمی که در این روز میوزند از آمدن بهار و نوروز خبر میدهند
در این روز مردم خانه تکانی رو شروع میکنند - مخصوصا خانوم ها شروع به تمیز کردن محیط خانه میکنند.
هر خانوم تشک و لحاف فرش و غیره را در هوا میتکاند و انها را با نسیم و باد نوروزی نوازش میکند.
همچنین عادت بوده که در این روز هرکسی که آرزویی داشت به زیر درخت بید مجنون  ( söyüt)میرفت و یئل بابا را صدا میکرد
اگر باد وزیده و شاخه های بید به زمین میخورد در این صورت نیتش بر آورده میشد. 
در این روز این شعر خوانده میشود :

A Yel baba, Yel baba,              آ یئل بابا ، یئل بابا
Tez gəl, baba, gəl, baba.         تئز گل بابا ، گل ، بابا

Sovur bizim xırmanı,                سوور بیزیم خرمنی
Atına ver samanı.                    آتینا وئر سامانی
Dən dağılıb dağ olsun,             دن داغیلیب داغ اولسون
Mənim canım sağ olsun.          منیم جانیم ساغ اولسون
A Yel baba, Yel baba,              آ یئل بابا ، یئل بابا
Qurban sənə, gəl baba            قوربان سنه ، گل بابا

در گذشته نچندان دور،در چنین روزی کودکان آذربایجان که بخاطر
سرمای زمستان چند ماهی به دور از همبازیهای خود اغلب در خانه
سپری کرده اند بیرون آمده و حین بازیهای ملی منصوب به آذربایجان
اشعاری در رابطه با «یئل» میخوانند. 

مانند؛

قاش- قاباقلی بیر بولوت/ آل گونشی بورویور/ یئل پوفله‌یرکن فلوت/ داغین قارین کورویور.

و یا :

گؤی گورلاییر، یئل اسیر/شیمشک شاخیر، گون چیخیر/ یاز گلمه‌یه تله‌سیر/ سئوینجدن قاریخیر.







آخرین چارشنبه(چرشنبه) سال نیز تحت عنوان «توپراق چرشنبه سی» نامگذاری شده است که طبیعت با جذب گرما و حرارت بیدار میشود.
این روز در نزد مردم با نام «ایلین سون چرشنبه سی» مشهور است. در آخرین چرشنبه سال «توپراق» با قدرت و کمک «سو»،«اُد» و«یئل» جان میگیرد.

آخرین سه شنبه (چهارشنبه سوری)  سال چهارشنبه ی خاک است!

یعنی اخرین مرحله بیداری طبیعت خاک است
در این چهارشنبه بردن خونچه ( خونچا ) برای نو عروسان از سوی فامیل داماد
و برای دختران ازدواج کرده فامیل از سوی پدر یا برادر بزرگتر و خانواده پدری دختر رسم است
همچنین روشن کردن شمع،

از این روز به بعد کشاورزان کار خود را آغاز میکنند 


در حال حاضر، با ورود به زندگی «شبه مدرن»،مراسم چرشنبه های سو، اود و یئل در آذربایجان حال و هوای
گذشته را از دست داده.
ولی در عوض «سون چرشنبه»(آخیر چارشنبه) با شکوه خاصی
که تمام مشخصات هر سه چرشنبه قبل را نیز دارد اجرا میشود.

۴ دلیل ساده و واضح که ملت فارس (ایرانی‌ ۰ افغانی تاجیک ) و قومیت کرد این جشن طبیعت را از تورک‌ها بر خود گزیده اند.

۱- کلمه عید نوروز خود از نظر علم ادبیات کاملا برای فارس‌ها بیگانه است عید ” یک کلمه عربی‌ هست
در دستور زبان فارسی صفت بعد از اسم میشنید ولی‌ کلمه “نوروز” اینگونه نیست
روز خوب – روز زیبا- روز نو… این ثابت میکند که کلمه نوروز ترجمه شده از زبان دیگر است 
ولی‌ در تورکی کاملاً به صورت عکس صفت قبل از اسم میشیند
گوزل گون – ینی گون-از نظر علم تاریخ هم با نام “ینی گون بایارامی ” ثبت شده که از نظر علم ادبیات اگر به فارسی یا هم خانواده آن کردی ترجمه کنیم میشود نوروز=نو +روزهمانطور که می‌دانیم فارسی زبان عقیم و ضعیفی است. حتی به نقل سازمان زبان شناسی‌ یونسکو فارسی به عنوان سی‌ سومین لهجه زبان عربی‌ محسوب میشود .
بیشتر کلمات فارسی عربیست و جایگزین فارسی ندارد کلمه جانشین” عید ” که یک کلمه عربی‌ هست در فارسی نیست.حتی پان ایرنیستها در دهه ۱۳۴۰-۵۰ خواستند کلمه ” عید “را با کلمه “جشن” عوض کنند ولی‌ دیددند که کلمه” جشن” هم نمی‌تواند جایگزینی برای کلمه” عید” کنند جالب است بدانیم که کلمه جشن هم ریشه تورکی دارد (فرهنگ سنگلاخ )

">

۲-از نظر تاریخی‌ می‌دانیم که این عید ملی‌ “اغوز بایرامی” یا “ارگنگون بایرامی ” یا “یاز بهار بایرامی”توسط ملک شاه سلجوقی امپرطور بزرگ تورک حاکم بر جغرافیای توران و جغرافیایی امروزی موسوم به ایران و‌ فارسستان (قسمت‌های فارس نشین فارس ایران و تاجیکستان و افغانستان ) به صورت عید ملی‌ رسمی‌ در تاریخ ثبت شده است . سلجوقیان از جمله امپراطور‌هایی‌ تورک بودند که به جغرافیایی امروزی ایران و فارسستان حکومت کرده اند.

">

۳-از نظر علم تاریخ, تورک ها از هزاران سال پیش تا به امروز که ۷ کشور مستقل تورک دارند,  بصورت رسمی‌ عید ملی‌ “ینی گون بایارامی “یا “اغوز بایرامی” یا “ارگنگون بایرامی ” یا “یاز- بهار بایرامی” را به بهترین نحو ممکنو بسیار مفصل و کامل تر جشن میگیرند.
ایرانیان طبق عادت جعل کنی‌, ادعا می‌کننداین عید ملی‌ ایرانیان است ایرانیان این جشن را به کشور‌های مجاور انتقال دادند .اگر فرض کنیم که این عید ملی‌ ایرانیان یا همان فارس‌ها است  انوقت باید سوالهای ساده پاسخ منطقی‌ و قانع کننده داده شود .

الف : زمانی‌ یک ملت میتواند زبان و فرهنگ خود را به ملل دیگر انتقال دهد که بر  ملل دیگر و سرزمین آنها و تمامی‌ داشته های فرهنگی آنها حکم براند, فارس یا” ایرانیان” جز ۸۸ سال اخیر که بکمک انگلیس بر جغرافیایی ممالک مهروسه قاجار آورده شده و تمامی‌ ممالک از جمله آزربایجان جنوبی زیر اشغال فارس‌ها با نام” ایران” رفته , دیگر کی‌ چه  زمانی‌ و کدام تاریخ ! بر تورک‌ها حکومت کرده اند ؟ 
باید پرسید !کی‌ فارس‌ها بر ترکیه ؟ کی‌ بر ازبکستان ؟ کی‌ بر تورکمنستان شمالی ؟ کی‌ بر قرقیزستان ؟ کی‌ بر قزاقستان ؟ کی‌ بر اویغورستان( تحت اشغال امروزی چین) ؟ حکومت کرده اند که بتوانند این فرهنگ به آنها انتقال دهند ؟

ب: برای انتقال فرهنگ غالب اشغالگر با تاکتیکها وسیاست‌های بلند مدت ملل دیگررا آسیملاسیون می‌کنند,  طی‌ ۸۸ سال حاکمیت فارس بر این جغرافیا با تکنیک رسانه‌‌ ی مدرن نتوانسته اند ملل غیر فارس تحت اشغال ایران را از نظر هویت و فرهنگی‌ نابود کنند ! نمونه ا‌ش آزربایجان جنوبی و ملل غیر فارس تحت اشغال ایران است که طی‌ ۸۸ سال حاکمیت فارس بر این جغرافیا  نتوانسته آسیملاسیون ایرانی‌ را در مناطق غیر فارس با تکنیک رسانه‌‌ ی مدرن وحتی با دیکتاتوری و خونریزی مطلق تمام سازد.
این ۲ روش در دنیا هم کار ساز نبوده و نیست ,نمونه‌های بارز مثل کاتالون‌ها در اسپانیا, تورک‌های تاتار در اکراین, تورک‌های اویغور در چین , ….
حالاباید پرسید !
ایرانیان با روش اشغال نظامی و‌ اجبار و تحمیل کردن زبان و هویت ایرانی,و با بخدمت گرفتن مدارس و علم در راستای نژاد پرستی و پان فرسیستی , علیه ملل غیر فارس  جنایات بزرگی کرده ولی‌ نتوانسته جز عده معدودی را از فرهنگ و هویت اصلی‌ جدا کند حالا دوباره مثل همیشه ادعای مضحکی مانند دیگر دروغ‌های شاخ در  از نوع هخامنشی‌ها می‌شنویم که گویا این عید ملی ایرانیان با جمعیت ۹۰ میلیونی فارس   است و آنها این عید را  به ۳۸۰ میلیون تورکان داده اند. گویا در هزاران سال قبل که نه تلوزیونی ,نه اینترنتی, نه رادیو و رسانه ای موجود بوده  این فرهنگ بزرگ را بطور یکسان به میلیون‌ها تورک انتقال داده است .امروز میبینیم عربهای الاحواز تحت اشغال ایران مثل سایر عربها این عید را,عید نمیگیرند اگر این دو روش کار ساز بود چرا عربها یا بلوچ‌ها از این عید هیچ اثری در فرهنگشان نیست ؟ 
۴۰ درصد ایران سنّی هستند و از نظر دین با فارسها متفاوتند و ملّیت ۷۳ درصد جمعیت این جغرافیا ,غیر فارس و غیر ایرانی‌ هستند.آیا ایرانیان طی‌ ۸۸ سالتوانستند,با جنایت ضدّ بشری, با میلیون‌ها هزینه و سرمایه گذاری برای فارس کردن وهمدین و هم مذهب کردن ملل غیر فارس, از نظر زبان و از نظر فرهنگ آنها‌را همانند یک فارس آسیمیله کنند؟

۴- امروز اگر عید ملی‌ “ینی گون بایارامی ” ملت تورک ,در جغرافیا‌های مختلف بنگریم ,همخوانی و یکنواختی را به وضوح خواهیم دید و افزون بر این, مراسم و آداب رسوم عید در تورکان بسیار وسیع تر و گسترده تر از مراسم و باور های عید نوروز نزد فارس‌ها خواهیم دید.

مثلا در آزربایجان مراسم حاصل شده از این باور‌ها برای عید چهارشنبه (که از عقاید شامانیست, دین قدیم تورکان حاصل میشود ) با مراسم چهارشنبه و باور‌های آن نزد ایرانیان قابل قیاس نیست.
تورک‌های آزربایجان یک ماه مانده به سال جدید اغوز (ینی گون یا نوروز) به استقبال سال جدید رفته و بطور رسمی‌ ,رسوم مختلف را بجا میاورند . مراسم چهارشنبه آخر و باور‌های آن نزد ایرانیان که فقط جزئی از مراسم ” چهار “چهارشنبه تورک‌ها است .با اندکی دقت میفهمیم که مراسم عید چهارشنبه نزد فارس‌ها ,تنهایک گوشه‌ای از رسوم و باور‌ها در آزربایجان و ملت تورک به چهارشنبه سوری است. 
در آزربایجان” چهار “چهارشنبه جشن گرفته میشود طبق عقاید شامان‌ها چرشنبه آب -چرشنبه خاک-چرشنبه آتش – چرشنبه باد , گرامی داشته شده و مراسم مخصوص آن در جای جای آزربایجان با اندکی‌ تغییر قابل رویت است.

قایناقلار :

• علی‌ هدفی‌ -قزوین بهار ۱۳۹۳
• وبلاگ تورک اؤته یی