تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم نوروز که همواره در سرزمین آذربایجان به عنوان آیینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردانها به اجرا گذاشته می شده است.این آیین سالیان دراز با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی، سمبل نشاط بهاری، آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد.

چند روزی مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌های روستاها و شهرها می‌چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می‌خواند نوید آمدن عید را می‌داد و پاداش خود را از مردم می‌گرفت. 

در گذشته غوغا و ولوله کودکان و نوجوانان در پیرامون تکم چی ها جنب و جوش خاصی به این آیین می‌داد اما صدای نوروز و نجوای آمدنش را به نوعی می‌توان از تکاپو و شور و شوق زنان برای تر و تمیز کردن خانه و خریدهای نوروزی استشمام کرد و دیگر اثری از این آیین کهن نیست و اگر باشد محدود به منطقه خاصی است.


 

آیین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان بین ۲ چهارشنبه پایانی سال اجرا می‌شود .


واژه تکم Təkəm ازدو بخش "تکه"  و  "م"  تشکیل شده است. تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت میکند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند و "م" ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی "بز نرمن" است.
به کسی که تکم را می گرداند و با ان اشعار نغز و شیرن را می خواند ، "تکم چی" می گویند.تکه به معنی بز نر پیش قراول است. اگر غیر از این باشد به آن کئچی می گویند که به معنی بز است.

تکم چی ها به طور نمادین بزی را از جنس پارچه یا قطعات چوبی ساخته و پوست بزغاله ای سیاه رنگ را هم بر روی آن کشیده و دو شاخ نیز بر سرش تعبیه می کردند. پارچه ای سرخ رنگ نیز بر روی کمر آن می انداختند. از زیر شکم دسته ای چوبی بر آن تعبیه کرده و آن را از سوراخ تخته مستطیل شکل عبور داده و در نتیجه، امکان حرکت و رقصاندن آن برای تکم چی میسر می شد. 

تکم چی به اتفاق همراه خود (توربا چَکن/ توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده، شروع به اجرای مراسم می کرد. روستاییان و بچه ها دنبال آن ها به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می گشتند. تکم چی در حالی که بز نمادین چوبین (تَکَه) را می رقصاند. صدای زنگوله و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکمچی بوجود می آورد و همراه با سرودن اشعار دلنشین ، حالت خاصی به نحوه اجرای این مراسم می داد. اشعاری مانند نمونه های زیر که در نقاط مختلف تقریبا” دارای صورت های مشابهی است.


بو تَکَه آختا تَکَه                       (این بز، بز نر اخته شده است)
بوینوندا وار نوخدا تَکه                   (ریسمانی بر گردن دارد)
قیرچا قیرچا چَپیش لر                   (بزهای کوچولو کوچولو)
یاوشانین باشین دیش لَر       (سر یاوشان (۱) را به دندان می گیرد)
گئدر یایلاخدا اوتلار                  (تکه برای چریدن به ییلاق می رود)
گَلَر آراندان قیشلار                  (و برای قشلاق به آران(۲) می آید)
یاخچی اولار قویونون آغی     (میشی که از نوع سفید باشد بهتر است)
گئدر دولانیر داغی                      (برای گردش به کوه می رود)
قاری لار توتار یاغی                       (پیرزنان روغن می گیرند)
گَلین لَر یی یر قویماغی          (عروس خانم ها کاچی می خورند)
ایللاه کی قیقاناغی                      (خصوصا” خاگینه اش را)

و…

یا در نمونه ای دیگر تکم چی می گوید:


بو تکه اویون ائلر                                       (این بز نر می رقصد)
قوردوینان اویون ائلر                                    (با گرگ می رقصد)
ییغار آرانین (گیلانین) دویوسون           (برنج گرمسیر (گیلان) را جمع می کند)
چوبانین تویون ائلر                                (عروسی چوپانش را می گیرد)
تکَه گَلدی هاوادان                                     (تکه از آسمان آمد)
بیر دونی وار یِئل قاوادان                  (پیراهنی دارد که چون باد تکان می خورد)
خانیم تکه نین پایین گَتیر                      (خانم جان سهم تکه را بیاور)
خانیم ائوین اولسون آوادان                      (الهی که خانه آباد شوی)


 

تکم چی ها با خواندن این اشعار به نوبت مقابل یک یک منازل می ایستادند و کدبانوی منزل در را بر روی آن ها می گشود، طبق رسم معمول مقداری قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و… به ایشان داده و راهی شان می کردند. نهایتا” مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب برای مدتی مایحتاج خود را تامین می کردند.



قایناق لار :

  • مشگینه نیوز ، تکم چی لر یادگار گذشتگان
  • پایگاه تحلیلی و پژوهشی دورنانیوز

دوشنبه 22 بهمن 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,