ادبیات و فولکلور آزربایجان

ZənGan Türk

ناز و نوازش ها «نازلامالار» (1)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz


مادران در کنار لالایی‌هایی که برای خوابانیدن فرزندان خود زمزمه می کنند، از آوازهایی که ریتم و آهنگی شبیه لالایی دارند استفاده می‌کنند که به آنها نازلاما یعنی «ناز کردن و نازک کودک را کشیدن» گفته می‌شود.

فرق اساسی لالایی با نازلاما در آن است که نازلاما بر خلاف لالایی در موقع بیداری کودک خوانده می‌شود.

در واقع نازلاما نوعی قربان صدقه رفتن و ناز و نوازش مادر برای فرزند می باشد که انعکاس آرزوهای او برای سلامتی و قد کشیدن کودک خورد خود و در امان ماندن او از بلایای طبیعی و غیر طبیعی و رخت دامادی پوشیدن و از این قسم سخنان می باشد.

گاه نیز سخنان مفاخره آمیزی گفته می شود که ریشه در گوشه و زوایای روحی و روانی و عاطفی مادر دارد.

در بعضی از نازلاماها نشانه های جامعه ی مردسالار به وضوح دیده می شود، در چنین مواردی مادرانی که فرزند پسر ندارند، تصویری رشک انگیز از دختر خود ارائه می دهند تا دماغ مادران صاحب پسر را بسوزانند و آبی بر آتش بی پسری خود بپاشند.

فرق دیگر لالایی با نازلاما در تعداد مصراع‌های آن می‌باشد. لالایی‌ها همیشه از چهار پاره تشکیل می‌شوند در حالی که نازلاما از هشت، شش، پنج، چهار و یا دو پاره تشکیل می‌شود و از عدد ثابتی پیروی نمی کند....

.

.

.

  آردی وار...

آردینی اوخو
سه شنبه 4 دی 1397
بؤلوملر : اوشاق شعرلری,

سینامالار و کلثوم ننه سؤزلری

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



" سینامالار" یا "کلثوم ننه سؤزلری" اعتقادات مردمی است که بیشتر به خرافه و موهومات میماند و در طول سالیان دراز دهان به دهان گشته و تا امروز باقی مانده است.برخی از این اعتقادات و سیناماها امروز هم در بین مردم وجود دارد مثلا وقتی کسی عطسه می کند می گویند باید صبر کند و ورد بخواند وگرنه ممکن است  حادثه ی بدی اتفاق بیفتد.اگر دو بار عطسه کرد نه تنها صبر کردن لازم نیست بلکه باید شتاب هم به خرج دهد.همانگونه که میبینیم این عقیده در بین مردم هنوز هم وجود دارد و معتقدان زیادی دارد.این اعتقادات بسیار گسترده است و در هر حال در رفتار و کردار انسانها تاثیر خود را گذاشته است.

برخی از محققان این ساحه، در پی یافتن دلایلی برای چنین اعتقاداتی هستند و معتقداند هر چند که این سیناماها در نگاه اول افکاری سبک و دور از عقل بنظر می آیند اما وقتی عمیق تر به مسئله نگاه کنیم و زمینه های اجتماعی آنرا در نظر آوریم به این باور خواهیم رسید که مفید بوده اند اما شاید امروز این زمینه های اجتماعی دیگر رفع شده باشد و به همین خاطر به صورت به نظر آید .
مثلا می گویند وقتی نان سنگک میخری مواظب باش که همراه سنگک،سنگ به خانه نیاوری و از سنگ تنور بدان نچسبیده باشد وگرنه فردی از خانه فوت میکند .مشخص است که این نظر ، خرافه ای بیش نیست اما چه بسا زمینه اجتماعی داشته است.از جمله معتقدند که قبلا شنهای تنور نان پزی را از رودخانه و با هزار زحمت به نانوایی می آوردند اگر با هر سنگکی چند شن کم شود نانوا را با مشکل مواجه خواهد کرد پس چنین سخنی گفته شده است تا رعایت حال شود.
 می گویند :
کسی که ناخن بلند دارد فرزند شیطان است ، مسلما این سخن برای کودکان گفته میشود تا توجه کنند و زیر ناخنشان میکروب جمع نگردد.

بنا براین این اعتقادات که تحت عنوان سیناما وجود دارند میتوانند گاهی معانی حکیمانه و منطقی داشته باشند که توجه و تلاش برای پی بردن به منطق چنین اعتقاداتی میتواند در شناخت پدران و اجدادمان ، ما را یاری کند ...
.
.
.
 ادامه دارد....

آردینی اوخو
یکشنبه 2 دی 1397
بؤلوملر : ایناملار(باورها),

آتا بابا سؤزلری ( آ _ بیرینجی سایی)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



ضرب المثل یا " آتالار سؤزو " جمله ای کوتاه به نثر یا نظم است ، اکثرا دربردارنده ی پند و نصیحت و یا به عبارت بهتر تجربه های انسانهای گذشته است.این جمله ی کوتاه که در قدیم به عنوان فلسفه و نتیجه زندگی مردم به شمار می آمده است میتواند برای آیندگان راهگشای و رهنمون باشد.ایجاز و کوتاعی لفظ ، سادگی و روانی آتالار سؤز عمق اندیشه های به کار رفته در آن هر شنونده ای را به افکاری عمیق فرو برده و او را به اندیشه وا میدارد.این تجربه ها به سادگی به دست نیامده  ، بلکه در طول سده ها ، شاید هزاره ها ، صدها و هزاران مورد یکسال مشاهده شده ، از سر گذشته و نتیجه آن در یک جمله ی آهنگین بیان شده است.(م.کریمی)

این جمله های کوتاه و باارزش که به آتالار سؤزو و عنوان مَثَل در آزربایجان معروف و شناخته شده است ، در بین ترکهای کرکوک با عنوان " اسکی لر سؤزو " و دیگر ملتها "عیبرت آمیز سؤز " ، "قانادلی سؤز" ، "قیزیل سؤز" ،دیلین گولزاری" ، "خالق مکتبی" ، "روحون طبیبی" ، "آغلین گؤزو" و... شناخته شده است.(توپلاما قیلاووزو)

ضرب المثل ها، نقطه اتصال ادب رسمی به ادب شفاهی هستند. سال ها باید بگذرد تا مثلی بر زبان مردم جاری شود، مطالعه در ضرب المثل ها، که یکی از عناصر تشکیل دهنده فولکلور است؛ می تواند به خوبی خلقیات، عادات، اندیشه ی فردی و جمعی، حساسیت و علایق گوناگون مردم را نشان دهد . مثل های ملی، بازگو کننده آرزوها، احساسات و نگرش ها، شرایط اجتماعی و فرهنگی و هویت ملی و مؤلفه های آن است؛ از این رو مثل ها در مطالعات مردم شناسی و جامعه شناختی قابل توجه اند. « این جمله کوتاه و زیبا، مولود اندیشه و دانش مردم ساده و میراثی از غنای معنوی نسل های گذشته است که دست به دست و زبان به زبان به آیندگان می رسد و آنان را با آمال و آرزوها؛ غم ها و شادی ها؛ عشق ها و نفرت ها و اوهام و خرافات پدران خود آشنا می سازد» (آرین پور)

آردی وار....


آردینی اوخو
شنبه 1 دی 1397
بؤلوملر : آتالار سؤزو,

عباس و گولگز داستانی + فایل صوتی

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



یکی از منظومه های عاشقانه در میان داستانهای آشیقها ، داستان عابباس و گولگز است که به خاطر بیان ایده ها و آرمانهای مردم و خلق صحنه های بدیع داستانی ، جای والایی در میان آشیقها دارد.از بین واریانتهای مختلفی که گردآوری شده دو واریانت معتبر بنا به تحقیق پروفسور محمد حسین تهماسب در دست است که در یکی ، شاه عباس صفوی به عنوان شاهی عدالت گستر مطرح شده است که به کمک عاشق و معشوق می آید . داستان از این قرار است که پری خانم سوگلی آشیق عابباس را به حرمسرای شاه برده اند و آشیق عابباس سر به شورش بر می دارد و قیام به پا می سازد . سربازان او را دستگیر میکنندو پیش شاه میبرند.شاه عباس وقتی از حقیقت و صداقت آن دو مطلع میشود آندو را آزاد کرده و به کام میرساند.

اما در واریانت دیگر ، شاه عباس همان چهره ی تاریخی خود را دارد که زنان و دختران شهرها را گرد آورده و به زور شمشیر و نیزه برای خوشگذرانی شاه به حرمسرا میبرند.مردان و پدران و برادران این زنان و دختران عصیان کرده و به کاروان شاه عباس هجوم می آورند و دختران را آزاد میکنند.

بنا به روایتی که در منظومه «عباس و گولگز» آمده است، آشیق عابباس به دختری به نام «گولگزپری» عاشق بود. شاه عباس وقتی از زیبایی «گولگزپری» خبر می‌گیرد، پهلوان خود «دلی بئجان» را مأمور می‌کند و او را به زور به اصفهان و حرمسرای خود می‌کشد.
آشیق عابباس عاشقی تنها،بی کس و یار مانده است ، سوگلی اش را از او گرفته اند و برای شاه می برند .او نمیتواند با شاه روبه رو بایستد بنابراین از زمانه می نالد ، لعن و نفرین می فرستد :

من عابباسام هئچ واخت سؤیله مه رم یالان
ائلیـــمه ، اؤلـــکه مه سـالدیلار تالان ،
خـوجــــا ، دلـی بجان ، الله وردئریخان
قــویمــا ، دلی بجان یـاریـم آپاردی

آردی وار.....

آردینی اوخو
پنجشنبه 29 آذر 1397

آللاهدان قورخماق..! (ترکی-فارسی)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz




آللاهدان قورخماق...!

بیرگون دولتلی قونشولاردان بیری ملانی ائوینه چاغیریب اونا ۵۰ دینار وئریر و دئییر ؛

ملا ، بو پولو گؤتور و هر گون بئش واخت نمازدان سونرا منی دوعا ائله ، ملا پولو آلیب ، اونون ۱۰ دینارینی دالی قایتاریر و قالانینی جیبینه قویور.
دولتلی آدام بو ایشدن تعجب ائدیب و ملادان بونون علتینی خبر آلیر.

ملا دئییر ؛ آللاهدان گیزلین دییل سندن نه گیزلین ، من هر گون یوخویا قالدیغیم اوچون صب(سحر)نمازیم قضایا گئدیر و آنجاق گونده ۴ واخت نماز قیلا بیلیرم.


فارسجا :

ترس از خدا...!

روزی یکی از همسایگان پولدار ، ملا را به خانه اش خوانده ، 50 دینار به او می دهد و می گوید :

ملا ، این پول را بردار و هر روز بعد از نماز پنجگانه مرا دعا کن. ملا پول را گرفته ، 10 دینار آن را برمیگرداند و بقیه را در جیب میگذارد.
پولدار از این کار ملا متعجب شده و از او دلیل این کار را جویا می شود.

ملا می گوید : از خدا پنهان نیست ، از شما چه پنهان ، چون من هر روز خواب میمانم ، نماز صبحم قضا میشود و روزانه تنها 4 وقت نماز به جا می آورم.



**********
ملانصرالدین لطیفه لری ، ترکی-فارسی ، محمد علی فرزانه

آردینی اوخو
چهارشنبه 28 آذر 1397

چیلله گئجه سی و آداب و رسوم آن در آزربایجان

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



چیلله گئجه سی (شب چیلله) یکی از کهن‌ترین و خاص ترین جشن‌های ترکان است که در تاریخ میلادی 21 دسامبر در کشورهای ترکیه و آزربایجان شمالی و آزربایجان ایران قید میشود. این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، به جشن و سرور میگذراندند.

چیلله به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) و سه ماه مانده به اوغوز بایرامی (نوروز) گفته می‌شود.که اولین خرید هر خانواده ای هندانه و در کنار آن انار و مبوه های متنوع و تنقلات و...(چیلله یئمک لری)

هندوانه سمبل شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و شادابی است و مردم آزربایجان خرید شب چله خود را با انتخاب هندوانه شروع می کنند و هندوانه خریدن از رسومی است که از گذشته تاکنون باقی مانده است. که فرصت مناسبی است که خانواده ها دور هم بنشینند و به رسم گذشتگان تا پاسی از شب، هم صحبت شوند و تاپماجا و بایاتی بخوانند و شادی و سرور کنند.

در زمانهای قدیم، خانواده های آزربایجانی به رسم احترام، در این شب طولانی به ملاقات بزرگ خانواده میرفتند.

بزرگ خانواده نیز با فراهم کردن "چیلله یئمک‌لری" (خوراکیهای مخصوص چیلله)،

آنها را داخل یک سینی مسی (مجمعی) میچید و روی کرسی قرار میداد.

آتش زیر کرسی در ابتدای شب روشن میشد و افراد خانواده دور آن نشسته، شادی و سرور میکردند.

چیلله یک کلمه تورکی است به معنای نهایت کشیدگی به کنار و این شب به خاطر کشیدگی یعنی طولانی بودن آن بدین صورت نامگذاری شده است.

چیلله که جمعا 60 روز است 40 روز چله بزرگ (بؤیوک چیلله ) و 20 روز چله کوچک (کیچیک چیلله ) البته بعد از بؤیوک چیلله و کیچیک چیلله ، قاری ننه چیلله سی هم از اول اسفند تا ۱۰ اسفند ادامه می یابد و بعد از آن بایرام آیی شروع می شود.....


آردی وار.....

آردینی اوخو
سه شنبه 27 آذر 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,