ادبیات و فولکلور آزربایجان

ZənGan Türk

چیلینگ آغاجی

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz

چیلینگ آغاجی





ناگفته نماند این بازی در هر منطقه و شهری قواعد به خصوص و متفاوتی هم دارد مثلا در تبریز به آن " پیل دسته " نیز می گویند

بو اویون آغاجلا اوینانان اویونلارداندیر. 4 نفر یا چوخ تعداد شخص ایکی بولومه بولونورلر. تقریباً بیر متر یا هشتاد سانتی متر اندازه‌سینده «توخماق» آدلانان آغاج، بیر قاریج اندازه‌سینده «چیلینگ» آدلانان آغاج و سایی هر گروهون تعدادی ایله برابر اولان ال‌آغاجی لازیمی وسایل‌لردیر. اویون بیر هامار یئرده اوینانیر. اوردا دابانلا «هبه» آدیندا بیر بالاجا چالا دوزه‌لیر. اویونچولار هانسی گروهون اویونو باشلاماسی اوچون پوشک آتیرلار. بو اویون اوچ مرحله ده اوینانیر ؛ «توخماق» ،«قره‌یانی» و «آغ‌یانی».

«توخماغ» مرحله‌سینده اویونچو توخماغی اوجو باش‌ بارماغین یانیندا و قالانی الین آشاغاسیندان یئره ساللاناراق گؤتورور، بیر آیاغی هبه‌ده اولاراق چیلینگی گؤیه آتیب و او شکلده دوزونه وورور . مقابل گروهون نفرلری ده اللرینده اولان آغاجلا چیلینگی گویده وورماغا چالیشیرلار. وورا بیلمه‌سه‌لر، هبه باشیندا دوران اویونچو توخماغی هبه‌نین اوستونه قویور و باشدا اولان اویونچولاردان بیر نفر چیلینگی توخماغا ساری آتیر اگر چیلینگ توخماغا دَیْسه او نفر سیرادان چیخیب باشقاسی گلیر و اگر دَیْمه‌سه اویونا دوام ائدیر. چیلینگی هبه اوستونده اولان توخماغا ساری آتاندا اگر توخماق دوز چئلینگی آتانا ساری اولماسا ، چئلینگ آتان نفر چیلینگی قولاغینا قویوب و دئییر؛ « اَیری قولاغ دوز قولاغ » و هبه‌یه طرف یورویوب یاخینلاشیر و هبه اوستونده اولان گرک توخماغی دوزلده، عکس حالدا چیلینگ هبه‌یه چاتیب توخماغی وورور. توخماغ ووراندا اگر چیلینگی آتیب وورا بیلمه‌سه دئییرلر «بی پیت» و اگر متوالی اوچ دفعه اولسا اویون اوینایان سیرادان چیخیر. اوچ دؤنه ویرسا و یانماسا «قره‌یانی»یا چیخیر.

«قره‌یانی» مرحله‌سینده توخماغین اوجو جولو بارماغا ساری و اوزونو باش بارماغا ساری قالاراق، آغاجی یاندان توولایاراق بئش دفعه چیلینگی آتیب وورور، مقابل گروهون نفرلری اگر چیلینگی گؤیده آغاجلا وورسالار او نفر یانیب و سیرادان چیخیر اما وورا بیلمه‌سه‌لر چیلینگ هارا دوشوب اوردان بیر نفر اونو هبه‌یه طرف آتیر ، اگر چیلینگ هبه‌یه بیر توخماغ اندازه‌سینده یاخینلاشسا اویونچو اویوندان چیخیر عکس حالدا اویونا دوام ائدیر، یا اگر چیلینگ آتیلان زمان دوز هبه‌نین ایچینه دوشسه «هبه چوش» اولدو دئییرلر و هبه‌ده اولان بوتون اویونچولار یانیر و سیرا دییشیلیر. اویون سیراسیندا اگر چیلینگی آتیب وورا بیلمه‌سه دئییرلر بیر «ایاغ اوستی» و باشدا اولان اویونچولاردان بیری چیلینگی دوشدویو یئردن گؤتوروب، ایاغی اوستونه قویوب و هبه‌یه طرف آتیر اگر چیلینگ هبه‌نی کئچسه گروه نفرلری هامیسی یانیب و اویون دیشیلیر او سیرا دا قره‌یانی اوینایان گرک چیلینگین هبه‌دن سوووشماغینا مانع اولا. قره‌یانی ووران اولجه چیلینگی ووراندا دئییر؛
.
.
.
 
   آردی وار...

آردینی اوخو
چهارشنبه 4 اردیبهشت 1398
بؤلوملر : اویونلار(بازیها),

یاخشی لیغا یاخشی لیق + فایل صوتی

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz

یاخشی لیغا یاخشی لیق هر کیشینین ایشیدی "

" آتالار سؤزو "




حمید آدلی یوخسول بیر کیشی وار ایدی. بو کیشی نین آلتی خیردا اوشاغی وار ایدی. حمید کیشی هر گون مئشه دن شله ایله اودون گتیریب ساتار ، آلدیغی پوللا اوشاقلارینی یاری قارنی آج ، یاری قارنی توخ دولاندیراردی .
بیر گون حمید کیشی یئنه تئزدن دوردو . ال-اوزونو یودو ، اوتوروب بیر آز چؤرک یئدی ، سونرا دهره سینی ، بالتاسینی گؤتوروب مئشه یه اودون ییغماغا گئتدی. آز گئتدی،چوخ گئتدی ، مئشه نین لاپ قالین یئرینه چاتدی. بیرده گؤردو بیر شئی اود توتوب یانیر. کیشی یاخینا گئدیب گؤردو آلووون ایچینده بیر قوتو وار. بو قوتونون ایچیندن سس گلیر :

- آی آمان ، کؤمک ائله یین ، منی بو آلووون ایچیندن قورتارین !

حمید کیشی چوخ رحملی آدام ایدی . اورگی یاندی. اؤزونو آلووون ایچینه آتیب قوطونو کنارا چیخارتدی. قوتونون آغزینی آچان کیمی ، ایچیندن بیر ایلان چیخیب ، کیشی نین بوغازینا دولاندی ، قیشقیریب دئدی :

- سنی ائله ووراجاغام کی ، پارچا-پارچا اولاسان . کیشی یالواریب دئدی :
- ایلان قارداش ، انصاف ائله ، مروت ائله . من سنی اؤلومدن قورتاردیم ،سنه یاخشیلیق ائله دیم.یاخشیلیغین عوضینی وئرمیرسن-وئرمیرسن ، داهی منی نییه وورورسان ؟ مندن ال چک ، بیر بؤلوک چولما -جوجوغوم وار. اونلاری یئتیم قویما !

ایلان اونون بوغازینی سیخیب دئدی :

- ناحاق یئره منه یاخشیلیق ائله میسن. نییه ، بیلمیردین کی ، بیز نسیل یاخشیلیق قاباغیندا پیسلیک ائلریک ؟ یاخشیلیغین یئرینه سنی ووروب بالالارینی یئتیم قویاجام....
.
.
.
      آردی وار....

آردینی اوخو
شنبه 18 اسفند 1397

آلقیشلار (دعاها) و قارقیشلار (نفرین ها) ( 1 )

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



دعاها و نفرین ها 

جمله هایی که برای گلایه و تشکر از کار فرد مقابل استفاده می شود .

مثلا جوانی به یک فرد مسن و کم توان کمک می کند و فرد مسن برای او دعای خیر می کند :


  • آللاه کؤمیین اولسون .   ( خداوند کمکت کن )
و یا در بعضی از لحظات وقتی بچه ها دیگر آنقدر شلوغ می کنند که پدر یا مادر برای او نفرین میکنند :
  • بالان باشیوا بلا اولسون .   ( بچه ات بلای سرت شود )



آللاه او گونو گتیرمه‌سین کی بیر نفر آداما قارقیش ائله‌سین. اؤزللیک‌له اگر او اینسان آدامین آتا یا آناسی اولا. چون دئیرلر آتانین قارقیشی آدامی تئز توتار.

بعضن اوشاق‌لار اؤز آتا- آنالارین او قدر جانا گتیریرلر کی اونلار اورک‌دن ده اولماسا اوشاق‌لارینا قارقیش ائلمه‌یه باشلاییرلار.

چاربورج‌دا بئله بیر اینام وار کی آنانین قارقیشی اوشاغین توتماز چونکی آنانین اوشاغینا وئردیگی سود بو ایشه مانع اولار. هر حالدا قارقیش ائله‌مک چوخ یاخجی بیر ایش اولماسا دا اوندا اولان یئرلی-کؤکلو کلمه‌لر چوخ گؤزل‌دیلر.... .

آلقیشلاردا هر حادا کی آتاآنادان  یا بیر دوست ، قوهوم و .. آدامنان ائشیدیب یا بیله نیزه دییلن سؤزلرکی بعضا یئرینده ایشله نرلر ، تشککور یئرینه و...


آلقیشلار            

   


  • سوفرن برکتلی اولسون     
  • قادا- بالادان اوزاق اولاسان
  • باهار گؤنلو اُولاسان 
  • تاخت - تاجا چاتاسان 
  • تزه گلین اولاسان
  • سمرین گؤره‌سن
  • جالالین آرتسین
  • جان باشین آغریماسین
  • جرگه‌لره قوشولاسان



آردی وار...

آردینی اوخو
دوشنبه 29 بهمن 1397
بؤلوملر : متفرقه,

ترانه های عامیانه " کوچه لره سو سپمیشم " + mp3

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz

ترانه های عامیانه " ماهنی لار "

موسیقی آذربایجان

کوچه لره سو سپمیشم





ترانه های عامیانه یکی از مواد فولکلوریک آذربایجان است که شاید قدمت برخی از این ماهنی ها در ارتباط تنگاتنگی با اسطوره ها ، داستانهای بسیار کهن و افسانه های قدیمی باشد و برخی نیز آنچنان موضوعاتی دارند که گویی در هوای امروز تنفس می کنند.بخش عظیمی از هنر موسیقی آذربایجان در همین ماهنی ها متبلور گشته است . برخی از این ماهنی ها ساخته مستقیم هنرمند و برخی نیز ، شاعر شناخته شده ای دارند اما به دلیل استفاده بیش از حد مردم و استقبال بی شائبه از آن ، شاعر اصلی در سایه مانده است چرا که مردم به دلخواه خود در ترکیب و واژگان آن دست برده اند و آنگونه که موافق ذوق و احساس آنان است به کار گرفته شده است .
هر گاه ترانه " کوچه لره سو سپمیشم - یار گلنده توز اولماسین " به صدا در می آید اشک در چشمان پدربزرگ ها حلقه می زند ، پدر و مادرهی امروزی به تجدید خاطرات گذشته رو می کنند و جوانان نیز آن را نجوا می کنند. گویی احساسات سه نسل موجود در آن ترانه متجلی است.
موسیقی آذربایجانی ، سند هویت ملت آذربایجان است و صفحه ای فراموش نشدنی از ادبیات این سرزمین و این ملت بزرگوار است . ترانه های عامیانه یا " ماهنی لار " فراز و نشیب تاریخ ملت ما را بیان می سازد....
.
.
.
.
     آردی وار...


آردینی اوخو
یکشنبه 7 بهمن 1397
بؤلوملر : ماهنی لار,

تاپماجالار (1)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



تاپماجا یا چیستان نیز یکی دیگر از موضوعات ادبیات شفاهی آذربایجان است و با توجه به جای خاصی که در ادبیات شفاهی دارد از نسلهای گذشته دهان به دهان با تغییرات مختلف کم و زیاد شدن ها و حتی بعضا با تغییر مضمون و معانی جدید به اینجایگاه رسیده است. در تاپماجا علامت هر شئی و وسیله ای به شکل بسته ای می باشد و یا به وسیله های مختلف دیگری شباهت دارد که برای پیدا کردن جواب از فرد دیگری طلب می شود.... .
تاپماجا یا بیلمه جه یا باغلاما جهت گسترش و توسعه فکر کودکان بسیار مناسب و مفید است و تفریح خوبی نیز به شمار می آید.تاپماجا جای خاصی در داستانها نیز دارد چرا که در بسیاری از داستانها ، پادشاه دختر خود را به ازدواج کسی درمی آورد که بتواند پاسخ تاپماجای او را بدهد.گاه آشیقلار با اشعار تاپماجا گونه هایی به مناظره میپردازند.اما اصل تاپماجا برای تقویت هوش و فکر کودکان و نوجوانان است و در شب نشینی ها و دور هم جمع شدنها استفاده میکنند و از آنجایی که بیان تاپماجاها به شعر است کودکان خیلی زود یاد میگیرند.
تاپماجالار خیلی به نظم هستند و به شکلهای مختلفی همچون نثر ، به شکل بایاتی ، و یا حتی بعضا به جای آتالار سؤزو  پدید آمده اند. 
مثال ( به شکل بایاتی) :

دییرمانا دن  گلیر ، دورون گؤرون کیم گلیر
توخونمامیش چووالدا ، اویونمامیش اون گلیر. ( ای ده)
.
.
.
.
              آردی وار.....

آردینی اوخو
جمعه 7 دی 1397
بؤلوملر : تاپماجالار,

آتا بابا سؤزلری ( آ _ بیرینجی سایی)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



ضرب المثل یا " آتالار سؤزو " جمله ای کوتاه به نثر یا نظم است ، اکثرا دربردارنده ی پند و نصیحت و یا به عبارت بهتر تجربه های انسانهای گذشته است.این جمله ی کوتاه که در قدیم به عنوان فلسفه و نتیجه زندگی مردم به شمار می آمده است میتواند برای آیندگان راهگشای و رهنمون باشد.ایجاز و کوتاعی لفظ ، سادگی و روانی آتالار سؤز عمق اندیشه های به کار رفته در آن هر شنونده ای را به افکاری عمیق فرو برده و او را به اندیشه وا میدارد.این تجربه ها به سادگی به دست نیامده  ، بلکه در طول سده ها ، شاید هزاره ها ، صدها و هزاران مورد یکسال مشاهده شده ، از سر گذشته و نتیجه آن در یک جمله ی آهنگین بیان شده است.(م.کریمی)

این جمله های کوتاه و باارزش که به آتالار سؤزو و عنوان مَثَل در آزربایجان معروف و شناخته شده است ، در بین ترکهای کرکوک با عنوان " اسکی لر سؤزو " و دیگر ملتها "عیبرت آمیز سؤز " ، "قانادلی سؤز" ، "قیزیل سؤز" ،دیلین گولزاری" ، "خالق مکتبی" ، "روحون طبیبی" ، "آغلین گؤزو" و... شناخته شده است.(توپلاما قیلاووزو)

ضرب المثل ها، نقطه اتصال ادب رسمی به ادب شفاهی هستند. سال ها باید بگذرد تا مثلی بر زبان مردم جاری شود، مطالعه در ضرب المثل ها، که یکی از عناصر تشکیل دهنده فولکلور است؛ می تواند به خوبی خلقیات، عادات، اندیشه ی فردی و جمعی، حساسیت و علایق گوناگون مردم را نشان دهد . مثل های ملی، بازگو کننده آرزوها، احساسات و نگرش ها، شرایط اجتماعی و فرهنگی و هویت ملی و مؤلفه های آن است؛ از این رو مثل ها در مطالعات مردم شناسی و جامعه شناختی قابل توجه اند. « این جمله کوتاه و زیبا، مولود اندیشه و دانش مردم ساده و میراثی از غنای معنوی نسل های گذشته است که دست به دست و زبان به زبان به آیندگان می رسد و آنان را با آمال و آرزوها؛ غم ها و شادی ها؛ عشق ها و نفرت ها و اوهام و خرافات پدران خود آشنا می سازد» (آرین پور)

آردی وار....


آردینی اوخو
شنبه 1 دی 1397
بؤلوملر : آتالار سؤزو,

چیلله گئجه سی و آداب و رسوم آن در آزربایجان

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



چیلله گئجه سی (شب چیلله) یکی از کهن‌ترین و خاص ترین جشن‌های ترکان است که در تاریخ میلادی 21 دسامبر در کشورهای ترکیه و آزربایجان شمالی و آزربایجان ایران قید میشود. این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، به جشن و سرور میگذراندند.

چیلله به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) و سه ماه مانده به اوغوز بایرامی (نوروز) گفته می‌شود.که اولین خرید هر خانواده ای هندانه و در کنار آن انار و مبوه های متنوع و تنقلات و...(چیلله یئمک لری)

هندوانه سمبل شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و شادابی است و مردم آزربایجان خرید شب چله خود را با انتخاب هندوانه شروع می کنند و هندوانه خریدن از رسومی است که از گذشته تاکنون باقی مانده است. که فرصت مناسبی است که خانواده ها دور هم بنشینند و به رسم گذشتگان تا پاسی از شب، هم صحبت شوند و تاپماجا و بایاتی بخوانند و شادی و سرور کنند.

در زمانهای قدیم، خانواده های آزربایجانی به رسم احترام، در این شب طولانی به ملاقات بزرگ خانواده میرفتند.

بزرگ خانواده نیز با فراهم کردن "چیلله یئمک‌لری" (خوراکیهای مخصوص چیلله)،

آنها را داخل یک سینی مسی (مجمعی) میچید و روی کرسی قرار میداد.

آتش زیر کرسی در ابتدای شب روشن میشد و افراد خانواده دور آن نشسته، شادی و سرور میکردند.

چیلله یک کلمه تورکی است به معنای نهایت کشیدگی به کنار و این شب به خاطر کشیدگی یعنی طولانی بودن آن بدین صورت نامگذاری شده است.

چیلله که جمعا 60 روز است 40 روز چله بزرگ (بؤیوک چیلله ) و 20 روز چله کوچک (کیچیک چیلله ) البته بعد از بؤیوک چیلله و کیچیک چیلله ، قاری ننه چیلله سی هم از اول اسفند تا ۱۰ اسفند ادامه می یابد و بعد از آن بایرام آیی شروع می شود.....


آردی وار.....

آردینی اوخو
سه شنبه 27 آذر 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,