ادبیات و فولکلور آزربایجان

ZənGan Türk

چهارشنبه سوری جشنی آذربایجانی ( توپراق چرشنبه سی )

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz

نوشته هم به زبان ترکی ( بعد اتمام زبان فارسی ) نوشته شده است هم به زبان فارسی لطفا هنگام کپی کردن منبع آن ( مازقامئت ) را حتما بیان کنید.


دنیای روشنایی ها را به مردم به ارمغان می آورند و مردم نیز با دیدن این وضعیت به جشن و پایکوبی در طبیعت می پردازند. البته امروزه روز مردم به سان گذشته تمامی مراسمات مربوط به هر یک از چهارشنبه های مذکور را به جا نمی آورند ولی عموما با اجرای مختلف آنها موجب پایداری آنها می شوند.




چرشنبه لیک

در چهارشنبه آخر سال از طرف خانواده داماد به خانه تازه عروس هدایایی با عنوان “چرشنبه لیک” (هدیه روز چهارشنبه ) فرستاده می شود. در میان این هدایا می توان سبزه عید، چند شاخه گل سرخ، تعدادی ماهی قرمز، آجیل، لباس، چادری و… مشاهده کرد. همچنین سفره هفت سین، آینه، شانه و سرمه نیز همراه آن به خانه عروس می فرستند.

چرشنبه بازاری ( خرید روز چهارشنبه ) نیز آداب مخصوص به خود را دارد. همه مردم به بازار می روند و “چرشنبه لیک” می خرند. چرشنبه لیک عبارت است از آینه، شانه، جارو، آجیل و… در این روز برای بچه ها نیز اسباب بازی می خرند. در تبریز وقتی برای بچه ها اسباب بازی می خرندبه شوخی گفته می شود: “چرشنبه اوشاغی، بئشی بیر شاهی” (کودک چهارشنبه، پنج تاشون یک عباسی)

و آن شخصی که فرزندان زیادی دارد زمانی که برای خرید به بازار می رود، این ندا را برای وی سر می دهند: چرشنبه بالالاری (بچه های چهارشنبه).

در این روز معمولا غذاهایی مانند پلو و کوفته درست می کنند. هنگام درست کردن کوفته، یک کوفته اضافه می پزند و به آن “غئییب پایی” (سهم غایب) می گویند که سهم مهمان ناخوانده می باشد.

در این روز همچنین گندم بو داده (قورقا) درست می کنند و در بعضی از مناطق، ریش سفید فامیل هنگام روشن کردن آتش در پشت بام، یک خط دایره ای کشیده و قورقا ها را داخل آن پخش می کند و سپس شروع به دعاهایی از این قبیل می کند: بسم الله الرحمن الرحیم، الهم صلی علی محمد و آل محمد، ای خدا، انشاالله که نوروز محمد، ثروت و دولت ابراهیم، عمر نوح، سلامتی و ارزانی نعمت برای ما و همسایگانمان عنایت فرما، برای اشخاص بدون اولاد، اولاد، برای جوانها سلامتی، برای پیران طول عمر، برای بیماران شفا، برای فقرا مال و ثروت، برای ثروتمندان کرامت عنایت فرما. مردم را نسبت به یکدیگر مهربان کن، آمین یا رب العالمین” بعد از دعا، مشتی از قورقاها و نخود و عدس برداشته و بعد از نیت و درخواست روزهای خوش برای همه از خدا، آنها را به سوی آسمان پرت می کند و می گوید: بودا قوشلارین پایی” (این هم سهم پرندگان).
.
.
.

   آردی وار....



آردینی اوخو
یکشنبه 26 اسفند 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,

فلسفه چهارشنبه های آخر سال (سون چرشنبه لر)

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



چهار چرشنبه – آب – آتش- باد و خاک ( زمین)  یعنی فلسفه «چرشنبه های آخر سال»


میدانیم که از زمانهای دور باور تورکان قام(یکتاپرست) و شامانیستی بر این بود که چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک هستند که باعث بیداری طبیعت میشوند.
تورکان آزربایجان چهار هفته قبل از عید، و به مناسبت همین چهار عنصر روزهای چرشنبه یا به “فارسی شده چهارشنبه “را برای اجرای مراسم انتخاب کرده اند.
این مراحل عبارتند از؛

۱) سوچرشنبه سی su çərşənbəsi
۲) اود چرشنبه سی od çərşənbəsi
۳) یئل چرشنبه سی yel çərşənbəsi
۴) توپراق چرشنبه سیtopraq çərşənbəsi

این چهار اصل یعنی آب، حرارت، باد و خاک لازمه بیداری طبیعت اند و اگر یکی از آنها نباشد طبیعت سرسبز نمیشود.




اولین چارشنبه را «سو چرشنبه سی» یا « چیلله قاچدی » یا « اول چرشنبه » یا «یالانچی چرشنبه» مینامند.

به باور پیشنیان روزی که خضر از آب حیات نوشید و روزی که کوراغلو از آب قوشا بولاق (قوشاچای) آب کف دار برداشت  اولین چهارشنبه است
اولین چهارشنبه آب است : آبها جریان می یابند و رودها نو میشوند .
در این روز قبل از طلوع آفتاب مردم به کنار نهر رود میروند و دست و صورت خود را شسته به همدیگر آب میزنند! آب را نشان قداست و پاکی میدانندف همچنین کوزه های قدیمی شکسته شده و کوزه های نو را از آب پر میکنند.

.
.
.
.

   آردی وار....

آردینی اوخو
سه شنبه 7 اسفند 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,

مراسم کوسا گلین + ویدیو

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



"کوسا گلین" دسته نمایش شادی آور هستند که در اواخر زمستان وارد شهر شده و با ورود خود نوید بهار را داده و با اجرای نمایش شادی و پایکوبی می کردند.
گروه نمایشی کوسا گلین در سطح شهر جمع شده و یک نفر در پوشش کوسه و مرد بی ریش و زنی با لباس عروس و همراهانشان به اجرای نمایش پرداخته و وعده بهار داده و از مردم شادباش می گرفتند.

مردی کوسه بر خری می نشسته و کلاغی در یک دست و بادزنی در دست دیگر گرفته که با آن خود را باد می زده و در شهر می گشته است. این نمایش یا بازی پیش از فرا رسیدن سال نو و در اواخر زمستان اجرا می شد و چون کوسه در فصل سرما خود را باد می زد این عمل او برای مردم خنده دار بود. از سوی دیگر کوسه با عمل خود نشان می داد که زمستان به پایان می رسد و بهار در راه است و در واقع گرما و حرارت زندگی دوباره به سراغ طبیعت می آید . کوسه در مقابل این کار خود تحفه می گرفت .

 نحوه اجرای این مراسم به این صورت بود که معمولاً 50 یا 40 یا 30 و یا 18 روز مانده به عید نوروز چوپانان برخی از شهر ها و روستا ها دور هم گرد می‌آمدند و سپس پرتقال یا انار خریداری می‌کردند به آن در اصطلاح محلی «کوساپایی» گفته می‌شد . بعد چند نفر از آنها مامور می‌شدند که این میوه‌ها را بین خانه‌ها توزیع کنند این میوه‌ها بشارتی بر آمدن کوسه و یارانش و فرا رسیدن فصل بهار و نوروز بود. دوسه روز پس از توزیع میوه‌ها زمان اجرای مراسم فرا می‌رسید و گروه کوسا از خارج روستا با رقص و پایکوبی وارد روستا می‌شوند . این گروه از چهار شخصیت و در برخی از مناطق استان زنجان از پنج شخصیت اصلی تشکیل می‌شد که...
.
.
.
.
     آردی وار...

آردینی اوخو
چهارشنبه 10 بهمن 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,

آداب و مراسم عروسی " دوواق قاپما "

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



روز چهارم عروسی مختص زنان است که به آن » دوواق قاپما ( پاتختی ) « میگویند. در این روز همه زنان فامیل عروس و داماد برای ناهار به خانه ی داماد دعوت دارند. اکثراً ناهار پاتختی آش است. آش گولبورنی ، آش ترش ، آش ماست و.... ( آش گولبورنی( یا به اصطلاح محلی گوربوننو) را از میوه ی نوعی درخچه بنام »گولبورنی« یا همان گل نسترن تهیه میکنند که تقریبا شباهت هایی با آش ترش دارد).
پس از صرف ناهار زنان هدایای خود را به صاحب عروسی تحویل میدهند و بعد از بزن و برقص و مراسم » دوواق/ روبند « عروس را از سرش جمع میکنند .

مراسم دوواق قاپماق یکی از مراسمات جشن عروسی و ازدواج  است که از دیرباز در آذربایجان رونق داشته و هنوز هم در این سرزمین اجرا می‌شود. این مراسم بعد از مراسم “خینا گئجه‌سی” و “گلین چیخما” و بعد از رفتن عروس به خانه شوهرش برگزار می‌گردد.
این مراسم کاملا زنانه است و در خانه داماد برگزار می شود ، برای اجرای این مراسم ، خانواده‌های عروس و داماد به همراه دوستان و اهل فامیل فردای شب عروسی با در دست داشتن خلعتی به عنوان هدیه جمع می‌شوند که معمولا عصرها است ، پسر بچه ای ۷_۸ ساله از طرف خانواده پسر آمده و روسری عروس را می دزدد  و آداب و سنت مخصوص این کار را به اجرا در می‌آورند.

در روستای چاربور ابتدا یک کاسه آب را در وسط مجلس بر روی زمین می‌گذارند و روی آن تشتی بزرگ قرار می‌دهند . سپس عروس خانم را که دوواق یا همان پارچه قرمز رنگی بر سر دارد، به مجلس آورده و روی تشت مورد نظر می‌نشانند. سپس یک عدد چوب درخت میوه را که از قبل آماده کرده‌اند به دست یکی از پسران خانواده داماد می‌دهند تا بوسیله آن، دوواق مورد نظر را از سر عروس بردارد....
.
.
.
.
  آردی وار....

آردینی اوخو
جمعه 28 دی 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,

سایا بخشی از فرهنگ و تاریخ غنی آزربایجان

0 گؤروش
یازار:‌ Kölgə siz



سرزمین آذربایجان به دلیل برخورداری ازفرهنگ دیرینه و اصیل و نیز شرایط جغرافیائی و پرتحرکش، ازپیشینه ی فرهنگی و هنری خاصی برخورداراست. بسیاری از آئین ها در ادبیات شفاهی فولکلور در دل موسیقی حماسی و گیرای این منطقه نهفته است. نوروز، این کهن آئین تورکان، با رنگ و بوئی ویژه و مراسم های خاصی در آذربایجان برگزار میشود . مراسم سنتی «سایا» از جمله زیباترین رسم‌های مردمان آذربایجان به مناسبت روزهای پایانی سال و آغاز سال نو است که از چندین ده روز مانده به عید نوروز برگزار می‌شود. در این آئین دیرینه، سایاچی ها، افراد هنرمند، شوخ طبع و بذله گوئی هستند که با نغمات، آواز و سخنان شوخ و شیرین خود مردم را دلشاد ساخته و طلیعه داران آغاز بهار و جشنهای مربوط به آن بوده اند.در فولکلور ترکی، سایا به معنی احترام گذارنده است و سایاچی به معنی حرمت و حرمت کننده است و با توجه به اینکه سایاچی ها هنرمندان دوره گردی بودند که با لباس هائی برگرفته از رنگ طبیعت و گاه با لباس های چوپان های محلی از چند هفته مانده به نوروز، ده به ده، کوی به کوی و خانه به خانه و با دو چوب د دست میگشتند و با خواندن شعرهای مخصوص و زدن چوبهای دستی به هم ریتم درآورده و شعر و آواز در وصف طبیعت میخواندند و برای مردم آرزوی روزهای خوش، خیر و برکت در سال نو از درگاه خداوند بخشنده طلب می‌کردند. سایاچی‌ها در مقابل دعاهای خیر و شعرهای دوست‌داشتنی خود از صاحب‌خانه‌ها هدیه و انعامی را دریافت می‌کنند.این هدیه ممکن است گندم و جو و شیرینی و آجیل باشد یا مبلغی پول به سایاچی هدیه داده شود.
در برخی مناطق آذربایجان سایاچی ها را »کوساکوسا« مینامند. با توجه به اینکه سایاچی ها از چند هفته مانده به عید، روزهای مانده به آغاز سال نو را شمارش می‌کردند، میتوان احتمال داد واژه سایا از مصدرترکی »سایماق« به معنای شمردن گرفته شده است. 
از مهم ترین این رسوم، آئین های نوروزی است که می توان به مراسم »تکمچی و سایاچی و کوسا گلین« اشاره کرد که هم زمان با نوروز با الحان دلنشین و خاص خود به نغمه سرائی پرداخته و با طنین آواز خود در فضای کوی و برزن ها، طلیعه آمدن بهار و زایش دوباره زمین را به مردم مژده میدهند.
.
.
.
.
   آردی وار....

آردینی اوخو
شنبه 22 دی 1397
بؤلوملر : آداب و مراسم,